MUĞLA
Yöredeki ilk yerleşmelerin tunç çağında MÖ. 3500–2000 kurulduğu sanılıyor. Antik çağda Muğla sınırlarının büyük bölümü Karia bölgesi olarak anılıyordu. Karia nın sınırları kuzeyde Büyük Menderes ile güneyde Dalaman Çayı arasındaki bölgeyi içine alıyordu. Bu bölgede bugünün Muğla merkezi, Kavaklıdere, Yatağan, Ula, Marmaris, Köyceğiz, Ortaca, Bodrum ve Milas ilçeleri bulunmakta. Karia bölgesinin doğusu Friğya, kuzeyi Lydia, güney doğusu Lykia ile çevrelenmişti.
Karia adı kar’lardan geliyor, bölgenin yerli halkı Luvi’ler MÖ. 2000 lerden beri bu bölgede yaşadıkları biliniyor. Luvi dilinde kar, doruk-uç anlamında kullanılıyordu. Karialılar kendilerini Anadolulu sayıyorlar Halikarnassos ile tarihçi Heredot’a göre ise Karlar Ege adalarından gelip bu bölgeye yerleşiyor ve yerli halkla kaynaşıyor. Lelegler de Kaia halklarının bir bölümüydü ve taşlık kayalık yerlerde oturdukları için Lelegler olarak biliniyordu.
Karia kentleri: Karia bölgesinin en önemli kentleri Halikarnassos ( Bodrum ) ve Knidos ( Datça ), Bargylia (Asarlık), Lasos (Kıyı kışlacık), Myndos (Gümüşlük) Keramos (Ören ), Kedria (Sedir Adası), Mylas (Milas), Kaunos (Dalyan), Aphrodisiastelmessos (Fethiye) başlıca en eski yerleşim yerleridir.
Bölge ekonomisinin en önemli zenginliği incir, bal ve zeytinyağı idi. Karia, Lykia ve Lonia kadar gelişmiş bir uygarlığa sahip değildi. Mimarlık, bilim, sanat ve felsefede bu iki komşudan geri kalmışlardı. Karianın en önemli mimari yapısı Halikarnassos takı Mausoleum mezar anıtıdır.
Batı Anadolu’yu etkisi altına alan Helen ve ardından Roma uygarlıkları da Karia kentlerinde bugüne kadar kalan önemli izler bırakmışlardır.
Karia kentleri MÖ.6.yüzyılda Lydia devleti eğemenliğine giriyor, MÖ 540 larda Persler bölgeye hakim oluyorlar. Karia bölgesi MÖ.334 de Makedonya kralı büyük İskender tarafından ele geçiriliyor. Ardından MÖ 192 den itibaren Roma eğemenliğine giriyor. Anadolu beylikleri döneminde (1261–1451) Menteşoğulları hâkimiyeti yaşanıyor. 1451 de Osmanlı hakimiyeti başlıyor.19 yüzyıl sonlarında Aydın vilayetine bağlı Menteşe sancağının sınırları içinde bulunuyor, 11 mayıs 1919 ve 5 temmuz 1921 arasında İtalyan işgaline uğruyor. Cumhuriyetten sonra tüm sancaklarla birlikte il yapılan Menteşe’nin adı Muğla olarak değiştiriliyor.
Memleketimizin en önemli turizm merkezlerinden birçoğunun bağlı olduğu ilin merkezi Muğla daha çok ilçelerine gidilip gelinirken “içinden geçilen bir yerdir”. Muğla’ya en az bir gününüzü ayırmanızı önereceğim. Muğla merkezinde konaklayıp da şehir gezisinin yanı sıra çevre gezisi de yapacaklar dolu dolu birkaç gün geçirebilirler. Asar (Hisar) Dağı eteklerinden, Karadağ, Kızıldağ, Masa ve Hamursuz dağları ile çevrelenmiş ovaya doğru yayılan bir şehirdir.
Rum ve Türklerin dostça yaşadıkları Muğla Rumların 1924 mübadelesinde göç etmesinin ardından eski havasını bozulmadan sürdürdüğü ilimizdir.
KENT TURU
Kent merkezi sivil mimarinin çok güzel örneklerini barındırmaktadır. Aracınızı Valiliğin de bulunduğu meydana açılan sokaklardan birinde uygun yere bırakıp 100 metre ötedeki Arastaya girin önce. Semercisiyle, ayakkabıcısıyla, berberiyle, nalbur dükkânlarıyla, esnaf lokantalarıyla, meydandaki şadırvanıyla Arasta, 20. yüzyıl başında donmuş gibidir.
Çarşıda hediyelik eşya ve Muğla dokumaları satan dükkânlar da vardır.
Karnınız acıktıysa, esnaf lokantalarından gözünüzün kestiği birine girin. Ekşili döş dolması, keşkek gibi yöresel yemeklere rastlarsanız menüde, mutlaka tadın. Yemekten sonra Helvacıya uğrayın ve yöreye has Tahin helvasının ve Çıtırmık tatlısının tadına bakmayı unutmayın.
Arasta’da dolaşırken tarihi Saatli Kule çarpacak gözünüze. 1895 yılında Rum Filvari Usta tarafından yapılan ve üzerinde ustasının imzasını da taşıyan kulenin saati hala çalışıyor.
"Tarihi Muğla Evleri"nin en güzel örnekleri, Arastanın hemen yukarısındaki elektrik santralının üstündeki Saburhane’dedir.
Kentin başlıca dini yapıları merkezdeki Kurşunlu Camisi (1493), Pazar yeri Camisi (1842), Şahidi Camisi (1848), Şeyh Bedrettin tarafından yaptırılan ve minaresi 19. yüzyıl başında eklenen Şeyh Camisi (Şeyh Bedrettin Mahallesi’nde, 1565) Menteşe Beyi İbrahim bey tarafından yaptırılan Ulu Cami (Elektrik Fabrikası karşısında, 1334)’dür.
Osmanlı yapısı Yarım han, Yağcılar hanı ve Konakaltı hanları görülmeye değer. Restore edilerek bugün de kullanılan Yağcılar Hanı turistlerin uğrak yerlerinden. 250 yıllık Konakaltı Hanı Konakaltı Kültür Merkezi olarak hizmet veriyor.
1334 yılında Menteşe Beyi İbrahim Bey tarafından Ulu Caminin vakfiyesi olarak yaptırılan Vakıflar Hamamı yapılan yenileme çalışmalarının ardından bugün Muğlalıların olduğu kadar yerli-yabancı turistlerin de ilgi odağında.
MUĞLA’NIN ORTA YERİ SABURHANE
Muğla’nın tarihine bir yolculuk yapmak istiyorsanız mutlaka Saburhane Mahallesi’ne gitmelisiniz. Kentin doğu kısmında, zirvesi geniş bir düzlükten oluşan Asar Dağı’nın güney eteklerinde bulunan ve eski bir dere yatağını takip ederek ulaşacağınız bu mahallede, dilerseniz meydanın hemen ortasında sağlı sollu asmalarla çevrilmiş kahvehanelerde oturup soluklanın, dilerseniz eski Rum ve Türk evleri arasında geçmişin buğulu kokusuna bırakın kendinizi.
Mahalleye ilk yerleşim MÖ 3000’lerde, Doğu Yunanistan ile Batı Anadolu kıyıları arasındaki karşılıklı göçler sırasında başlamış. Akhalar, Karya ve İonya kıyılarında birçok koloni kenti kurmuşlarsa da MÖ 546’da Persler bu kentlerin tümünü ele geçirmiş. Sonraları İskender’in egemenliğine giren bölge, Rodos Krallığı ve Doğu Roma sınırları içinde kalmış. Osmanlılar tarih sahnesine çıktığındaysa buraya Türklerle birlikte Rumların da yerleştirilmesini uygun görmüşler. Rumlar, değirmencilik, dülgerlik, fırıncılık, hamamcılık ve terzilik gibi meslekleri icra ederken Türkler tarım ve hayvancılık ile uğraşmışlar.
Rumlar mübadelede Yunanistan’a göç etmişlerse de geriye kalan evleri bozulmadan korunmuş. Saburhane Mahallesi’nin yanı sıra Konakaltı’na da yerleşen Rumlar, kendi kültürlerine göre biçimlenen taş evler inşa etmişler. Bu evleri Türk evlerinden ayıran temel özellik, içe kapanmış olmaları, avlu yerine sokakla bütünleşen bir cephe ve kütle nizamı göstermeleri. Diğer ayırt edici özelliği ise kesme taş yapı olmaları. Eski şehrin ticaret ve zanaat merkezi Arasta mevkiinde görebileceğiniz saat kulesi de, 1895’de Rum Filivari Usta’nın elinden çıkmış, harika bir yadigâr.
Mahallede gezerken çifte bacalı ve çift kapılı evler görürseniz anlayın ki onlar Türk evleridir. Özellikle Hisar Dağı eteklerine doğru yayılmış olan bu evler, kentsel silueti kırmızı kiremit çatı, beyaz duvar ve üzerlerinden taşan yeşil ağaçlar üçlüsü ile oluşan armonisi içinde, geleneksel dokunun özünü oluşturan yapılardır. Avlu içindeki müştemilatlarıyla bir kullanım ve form biçimini oluşturan evlerin tipik özellikleri; ‘hayat’ olarak adlandırılan açık ön sofalar, ‘kuzulu’ kapı olarak adlandırılan avlu girişleri, ocaklar, bacalar, uzun ve geniş saçaklar, tavan süslemeleri, ahşap süslemeli verandalar ve duvarlara gömülmüş dolap biçimli banyolar...
Bütün Türk evlerinde olduğu gibi, aile mahremiyeti anlayışının bir ürünü olarak içe dönük biçimde inşa edilen evler, genellikle taş veya ikinci derecede ahşaptır. Tüm taşıyıcı duvarlar, avlu duvarları, özellikle zemin katlar kireç harcı, kırma-moloz taş duvarlarla inşa edilmiş, çatı örtüsü olarak alaturka kiremit kullanılmıştır.
Muğla’nın sembolü olarak kabul edilen karakteristik bacaların en önemli özelliği ise tam 52 adet yöresel kiremitten oluşması.
Muğla evlerini ayırt edilir kılan bir başka ilginçlik ise kapıları. Geniş iki kanadı olan ve 2.30 metre yükseklikteki avlu duvarının yüksekliği ile orantılı ‘kuzulu’ kapılar, eve girişi sağlıyor.
Saburhane Mahallesi’nden Arasta’nın bulunduğu yere doğru inerseniz, Muğla’nın eski çarşısı ve el zanaatlarını sürdüren dükkânlarıyla karşılaşabilirsiniz.
Semercilik, at koşumculuğu, nalburluk, demircilik ve kalaycılık birkaç ustanın direnciyle günümüzde de yaşatılmaya çalışılıyor. Sevdiklerinize hediye almak istiyorsanız, yeni restore edilen Yağcılar Hanı’na uğraya bilirsiniz…
ASAR DAĞI VE DEĞİRMEN DEREYE YÜRÜYÜŞ
Nefesine güvenenler, bir gün Muğla merkezinden hareketle Asar (Hisar) Dağı zirvesine yürümeliler. Saburhane mahallesinin üst noktasından başlayan yürüyüş zirveye kadar 1 saat sürüyor. Üstü tıpkı masa gibi düz olan ve belki de bu nedenle, halk arasında Masadağ olarak da bilinen Asar Tepe’ye çıkanların ödülü olağan üstü bir manzara ve çevreye dağılmış antik kalıntılar olacak. Kalıntılar olasılıkla Hitit metinlerinde de sözü geçen Mabolla Kalesi’ne ait olmalı. Kale düzlüğünün güneyindeki düzlükteki irili ufaklı taşlardan oluşan ve olasılıkla konut türü yerleşimlere ait yapı yıkıntıları da görülür. Bu alanın altındaki alt düzlükte II. Bin Anadolu Hitit ve I.Bin Frig ve Urartu Geleneklerini yansıtan, Karya ve Likya Bölgesinde varlığını geç dönemde de sürdüren açık hava kutsal alanları görülür.
Mabolla Kalesinin iri dikdörtgen taşlardan oluşan surlarının güneye doğru süren uzantıları oldukça iyi korunmuştur…
Sur duvarlarından aşağıya doğru sürüklenen bazı bloklar üzerinde izlenen kenetler ahşap kenet yuvaları özelliğindedir ve M.Ö. 5. yy.la tarihlendiğine ilişkin ipucu vermektedir. Masadağ Kuzeydeki düzlüğe yakın yerinde ise yüksek teraslar üzerine oturtulmuş ve en az 3 katlı olan ve harçlı moloz taşlarından yapılma bir ortaçağ sarayı yer alır. Mabolla’nın doğu ve batı üst yamaçlarında ve çoğu yakın zamanda soyulmuş kaya oygu mezarları yer alır.
Asar Tepe çıkışı öncesinde ya da dönüşte, yürüyüşün başlangıç noktasından sağ tarafa doğru dere içindeki güzergâhı seçerseniz Değirmen Deresini de gezme imkânı bulursunuz. Derenin küçük bir şelale yaparak göllendiği noktaya yapacağınız bir saatlik bir yürüyüş güzergâhı üzerinde tarihi kilise kalıntısını, Değirmendere’nin doğal güzelliklerini izleme şansı bulursunuz. Şelaleyi sazlıkların arasındaki doğal taştan merdiveni kullanarak yukarıdan fotoğraflayabilirsiniz. Taşlar kaygan olabilir. Aman dikkat.
Sıcak yaz günlerinde mayonuzu almayı unutmayın. Yorucu yürüyüşün ödülü şelalenin göletine dalıp serinlemek olacak.
YEŞİLYURT
İl Merkezine 14 km. uzaklıkta bulunan Yeşilyurt Beldesine Muğla garajından saat başı kalkan dolmuşlarla ulaşabilirsiniz. Belde, dokumacılığı ile ünlü. M.Ö. 1500 yıllarına kadar uzanan Pisye antik kentinin izlerini taşır.
Helenleşme döneminde Pisye biçimine bürünen adın aslı, büyük olasılıkla, Luvi Dilinden Pissuwa'dır. Yeşilyurt yakın zamana kadar Pisi Köy, ya da Pisi Köyü diye anılmakta, böylece İlk Çağ kentinin adını Türk Ağzına uydurulmuş biçimiyle yaşatmakta idi. Pisye antik kenti ile ilgili ilk yazılı belge M.Ö. 196 yılına aittir. Bu belgede Rodoslu General Niagoras'ın İdyma ve Kyllandis 'la birlikte bu yerleşmeyi Makedonya kralı V.Filip'in elinden geri aldığı anlatılır.
Pisye Akropolisinin bulunduğu tepe, Yeşilyurt Kasabasının 1,5 km. kadar güneyindedir. Burada bazı temel ve duvar kalıntıları vardır. Ayrıca kasabanın kuzeyinde 2km. Kadar uzağında bulunan, geliş yolunuzun eteğinden dolandığı tepecik üzerinde, halkın Aslanlı dediği yer, toprak çanak, çömlek kırıntısı ile doludur. Hatta tek tük İlk çağ yapılarından kalma işlenmiş taşlar görülmektedir.
Burada belki de İlkçağ kentinin bir dış mahallesi vardı. Kasaba içinde, hatta eski yapılarda, cami duvarı gibi olağan yerlerde, İlkçağ kenti yapılarından devşirme parçalara pek az da olsa rastlanılmaktadır.
Beldede 200–250 yıldır ipek böcekçiliği ve ipek el dokumacılığı yapılıyor. Unutulmaya yüz tutan dokuma kumaşlar son on yıldır Muğla Valiliğince kurulan Muğla El sanatları Limitet Şirketi (MELSA) tarafından satışa sunuluyor.
Yöreye ait bu kumaşlarda, pamuk ipliği, koyunyünü, hazır yün ve saf ipek ham madde olarak kullanıldığından çok sağlıklı. Isı geçirgenliği az olduğu için yaz kış tercih ediliyor, bu kumaştan yapılan giysiler. Yöre halkı ipekli kumaş için ipeği, yünlüler için de yünü kendileri elde ediyor.
Yöreye ait dokuma kumaş, giysi v.b. eşyaları beldeden satın alınabileceği gibi Muğla merkezindeki dükkânlardan ve üretimin yapıldığı İl Özel İdare Müdürlüğüne bağlı MELSA Ltd. Şti’nin İl Özel İdare Binasının altındaki satış yerinden de alınabilir.
KARABAĞLAR YAYLASI
Muğla şehir merkezine 3 km uzaklıktaki Karabağlar Yaylası zaman ayrılıp görülmeye değer.
Soğuk kaynak suyu, ulu çınarları, bol meyve ağaçları ile sıcak günlerde bir kaçış yeridir Karabağlar. Yaylanın beyaz badanalı, kırmızı kiremitli evleri Muğla’nın Saburhane mahallesinin korumaya alınmış tarihi evleriyle aynı özellikleri taşır. Yayladaki bu yerleşim de korumaya alınmış, çirkin yapılaşmaya izin verilmemiştir. Yaşayanlar evlerine ve çevrelerine de sahip çıkmaktadır.
Karabağlara gelenleri bir sürpriz de beklemektedir. Keyif oturağı ve Süpüroğlu mahallerindeki lokantalarda nefis “kuyu büryanı” sunulmaktadır. Kaçırmayın deriz.
Yaylanın doğal ve tarihi dokusu korunup geliştirilirse eğer, yakın zamanda turistler için bir çekim merkezi olacağından kuşku yoktur.
Muğla çevresinde Karadağlar dışında başka gezi ve piknik alanları da var.
Ova’yı çevreleyen dağlardan biri olan Kızıldağ yamacında, çam ormanı içindeki Kızıldağ piknik alanı, Muğla-Denizli yolunun 18. km’sindeki Yaraş Piknik yeri ilk elde sayılabilecekler arasında
LEZZETLİ YEMEKLER
Sokaklar arasında gezerken burnunuza ilginç kokular gelirse yemek vaktinin işaretçisi bilin bunu. Yöresel yemek kültürü açısından da hayli ilginç seçenekler sıralayan Muğla’nın özgün yemeklerinin başında tarhana geliyor.
Zeytin ve kurutulmuş biber de Muğla’da bir sofra kültürü. Özellikle sofralık zeytin, Karya döneminden beri önemini koruyor. Çarşıda yöresel ev yemeği bulacağınız pek çok restoran var.
Büryan kebabı, ekşili döş dolması, börülce ve keşkeğin tadına mutlaka bakın. Yörede ‘çıtırmık’ adı verilen irmik helvasından yemeyi de ihmal etmeyin bu leziz şölenin üzerine...
Dönüşte Muğla Müzesi’ne mutlaka uğramalısınız
MUĞLA MÜZESİ
Adliye’nin arkasındaki eski cezaevi binasındadır. Müzeye antik kalıntılarla, heykellerle dolu bahçeden geçilerek giriliyor. Müze kapalı alanında da sergilenen arkeolojik buluntuların büyük bölümü Stratonikeia antik kenti kazılarından getirilmiştir.
Muğla’nın çeşitli yörelerinden giyim kuşam ve kullanım eşyalarının sergilendiği etnografya bölümü de ziyarete değer.
Hafize Ana (Hafize Kaşıkara) Evini ve Belediye tarafından restore edilerek Kültür Merkezi’ne dönüştürülen Şerefliler Evi’ni görmelisiniz. 200 yıllık geçmişi olan Hafize Ana Evi ödül almıştır. Artık buraları da gezdikten sonra artık ağaçlar altındaki bir kahvede oturup yorgunluğun tadını çıkarabilirsiniz…
TUROLİAN PARKI
Muğla’nın doğu tarafında, Özlüce Köyü Kaklıcatepe’de yapılan araştırmalarda çıkarılan fosiller, Muğla Müzesi Doğa Tarihi Bölümünde Turolian Dönemi Buluntuları olarak sergileniyor. Boynuzlugiller, gergedangiller, hortumlu memeliler, domuzgiller, atgiller ve bir bölüm etçil ailelerinden önemli fosillerin bulunduğu Kaklıcatepe’deki üç ayrı alanda kazı ve araştırmalar 1992 sonlarında başlamıştı.
Doğu Asya’dan İspanya’ya kadar çok geniş bir coğrafyada günümüzden 5-9 milyon yıl önce yaşamış ve yok olmuş canlıların fosilleri ilk kez İspanya’nın Teruel havzasında bulunduğu için bu döneme Turolian deniyor.
Turolian Parkı Doğa Tarihi Bölümü müzenin en ilginç bölümüdür.
MAKETLERDE MUĞLA EVLERİ
Muğla evleri o kadar ün kazandı ki, evler şimdi maketlerde yaşatılıyor ve meraklılarına satılıyor. 4 yıl önce yaptığı ilk Muğla evi maketi ABD’nin Ford Lauderdale kentindeki doğa tarihi müzesinde sergilenen Mimar Ertuğrul Aladağ, şimdi kurduğu atölyede ürettiği Muğla evlerini meraklılarına satıyor.
MUĞLA ÜNİVERSİTESİ
Muğla merkezinde Üniversite şehre büyük hareketlilik getirdi.
Muğla çıkışında Kötekli mevkiinde bulunan geniş alana dağılan üniversite, fakülteler, yüksek okullar ve meslek yüksekokullarını içeriyor. Üniversiteye bağlı Fethiye, Ortaca, Milas, Dalaman,Datça ve Ula gibi ilçe merkezlerinde de yüksek okullar yer alıyor. Üniversitede 13000 kişi öğrenim görüyor.
Kampusta eğitim tesislerinin yanı sıra, kongre-toplantı salonları, kültür - eğlence merkezleri, sağlık üniteleri, kapalı-açık spor salonları ve yüzme havuzları, spor tesisleri de yer alıyor.
MUĞLADAN NE ALINIR?
Muğla’ya yolunuz Perşembe günü düşerse Muğla Pazarı’nı gezmeyi unutmayın. Turist grupları bu pazar için kilometrelerce ötedeki tatil yerlerinden kalkıp geliyorlar. Pazarda bol ve ucuz sebze meyvenin yanı sıra yöreye özgü dokumalar, dantel, iğne oya işler, halı ve hediyelikler de satılıyor.
Perşembe gününü kaçıranlar, yöresel dokuma ve halı için Yağcılar Hanı’na uğramalılar.
Muğla’ya 14 km uzaklıktaki Yeşilyurt beldesinin el dokuma ürünleri bu beldede olduğu gibi İl Özel İdare Binasının altında MELSA satış noktasında da üretiliyor ve satılıyor. Fiyatları oldukça uygun. Başka yerde bulamayacağınızı da hatırlatalım.
Denizli’nin zengin tekstil ürünleri ve konfeksiyonlar ise Muğla çıkışında üniversite karşısında CNS tesislerinde sergileniyor.NOT: Muğla ile ilgili tüm bilgi ve fotoğraflar webde yapılan taramalar sonucu elde edilen çeşitli kaynaklardan alınmıştır.
